Lịch sử ngôi đình

Đình làng Kiều Mai là nơi tôn thờ Thần hoàng Bạch Hạc Tam Giang, một vị tướng tài ba dưới triều đại vua Hùng thứ 18. Theo sử sách và thần phả, ngài tên thật là Đào Trường, từng lãnh đạo đội quân tinh nhuệ bảo vệ kinh đô nước Văn Lang. Được vua Hùng phong tước Thổ lệnh thống quốc đại vương, ngài đảm nhận trọng trách trấn giữ thành Bạch Hạc, giữ gìn sự an nguy của vùng đất Phong Châu.

Sau khi qua đời, nhà vua ra lệnh lập đền thờ tại 172 địa phương để tưởng nhớ công lao to lớn của ngài. Ngày 20/7/1994, ngôi đình được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, khẳng định giá trị văn hóa và lịch sử độc đáo của di tích.

Kiến trúc đình Kiều Mai 

Cổng chính của đình làng Kiều Mai gây ấn tượng với các trụ biểu trang trí câu đối, hai bên là tượng đôi hộ pháp uy nghiêm và cặp voi đứng gác ở cửa giữa. Phía trước đình có bức bình phong cuốn thư lớn, hướng ra hồ bán nguyệt thơ mộng nằm ở phía Đông Nam. . 

Tòa phương đình 2 tầng, 8 mái được xây dựng cân đối ở giữa hai dãy nhà giải vũ, tạo nên sự hài hòa trong tổng thể kiến trúc. Dãy giải vũ phía Đông là nơi thờ các cụ Tổ của những dòng họ lập nên làng, còn phía Tây dành để thờ các cụ Hậu, bên cạnh là một miếu nhỏ dưới bóng đa cổ kính, nơi thờ Tam tòa Thánh Mẫu. 

Khu vực đại đình được xây dựng với 5 gian dọc, mái lợp ngói truyền thống, với kết cấu gồm 6 hàng chân cột chắc chắn. Các họa tiết chạm khắc tinh xảo tập trung ở phần mái và các cốn mê, với các đề tài quen thuộc như tứ linh, tứ quý. Hậu cung nằm ở vị trí trung tâm, thờ thần Bạch Hạc Tam Giang, trong khi hai bên trái phải lần lượt thờ Tứ phủ công đồng và thần Thổ địa. 

Ở phía sau đình làng Kiều Mai, hai cổng hậu có kích thước nhỏ hơn, được thiết kế cân xứng ở hai bên hậu cung. Lưng của hậu cung quay về hướng Bắc, tiếp giáp với đường Phú Kiều, con đường làng nhỏ dẫn ra quốc lộ 32 qua phố Kiều Mai và ngõ 91 Cầu Diễn.

Hệ thống di vật tiêu biểu tại đình 

Mặc dù một số cổ vật đã thất lạc theo thời gian, đình vẫn bảo tồn được các đạo sắc phong cổ kính, bộ bát bửu tinh xảo cùng các chấp kích truyền thống. Ngoài ra, các vật phẩm thờ tự như sập thờ, bệ đá, long ngai, bài vị, hạc đồng và lư đồng cũng được bảo quản cẩn thận.

Đặc biệt, đình làng Kiều Mai còn sở hữu giếng nước cổ và 13 tấm bia hậu, trong đó nổi bật là tấm bia được dựng vào năm Cảnh Trị nguyên niên (1663). Những hiện vật này không chỉ là minh chứng sống động cho giá trị lịch sử của đình mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc.

Lễ hội đình Kiều Mai 

Lễ hội đình làng Kiều Mai là một sự kiện văn hóa đặc sắc, gắn liền với tục kết chạ giữa hai làng Phú Mỹ (Mỹ Đình 2) và Kiều Mai (Phúc Diễn). Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tín ngưỡng mà còn là dịp để thắt chặt tình đoàn kết, hỗ trợ lẫn nhau trong đời sống và sản xuất của người xưa.

• Nguồn gốc tục kết chạ: Tục kết chạ giữa Phú Mỹ và Kiều Mai được chính thức hóa vào ngày 10 tháng Tư năm Cảnh Hưng thứ 6 (1745) thông qua bản hương ước.
• Lễ rước và thờ thần: Theo truyền thống, ngày 7 tháng Giêng Âm lịch, dân làng Kiều Mai tổ chức lễ thần tại đình Phú Lễ, nơi thờ Lý Nam Đế, Lý Phật Tử và Ả Lã Nàng Đê. Ngày 10 tháng Hai, dân làng Phú Mỹ đến đình Kiều Mai để dâng lễ thờ Thành hoàng Bạch Hạc Tam Giang.
• Quy mô lễ hội qua các thời kỳ: Sau năm 1945, lễ kết chạ được tổ chức trọng thể 5 năm 2 lần. Từ năm 2020, lễ hội quy mô lớn diễn ra 5 năm 1 lần, trong khi các năm còn lại chỉ tổ chức hội lệ nhỏ nhưng vẫn giữ vững giá trị truyền thống.

Đình Kiều Mai còn bảo tồn được nhiều di vật có giá trị: bát bửu, chấp kích, sập thờ, long ngai, bài vị, hạc đồng, lư đồng, 7 tấm bia hậu (có tấm bia Cảnh Trị nguyên niên), các đạo sắc phong, bệ đá thềm bậc, v.V...

Đình đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1994./.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01